تست تنفسی اوره (UBT): روش ساده و قابل اعتماد برای تشخیص هلیکوباکتر پیلوری

مقدمه…

تست تنفسی اوره (UBT) یکی از روش های غیرتهاجمی، دقیق و رایج برای تشخیص عفونت معده ناشی از هلیکوباکتر پیلوری در معده است. این تست به خاطر سادگی، سرعت انجام و میزان بالای حساسیت و ویژگی، به عنوان یکی از گزینه های اول در تشخیص و پیگیری درمان H. pylori پذیرفته شده است. در این راهنمای کامل، اصول، مراحل انجام، تفسیر نتایج، مزایا، محدودیت ها و نکات ایمنی مرتبط با تست تنفسی اوره (UBT) به زبان ساده و منظم تشریح می شود.

معرفی و مکانیزم عمل تست تنفسی اوره (UBT) براساس توانایی باکتری هلیکوباکتر پیلوری در تجزیه اوره به آمونیاک و دی اکسیدکربن طراحی شده است. در این آزمون، بیمار دوزی از اوره ای که علامت گذاری شده است (یا با کربن-13 یا کربن-14) را می نوشد. اگر H. pylori در معده حضور داشته باشد، آنزیم اوره آز باکتری اوره را شکسته و دی اکسیدکربن علامت گذاری شده وارد خون و سپس بازدم می شود. نمونه بازدم جمع آوری و نسبت ایزوتوپ در دی اکسیدکربن اندازه گیری می شود؛ افزایش این نسبت نشان دهنده حضور H. pylori است.

موارد کاربرد تست تنفسی اوره (UBT)

تشخیص اولیه عفونت H. pylori در بیمارانی که سابقه مصرف آنتی بیوتیک یا درمان مهار اسید معده ندارند.

تایید پاک شدن باکتری پس از درمان (پیگیری درمان): UBT پس از اتمام دوره درمان و گذشت زمان مناسب، برای ارزیابی موفقیت درمان به کار می رود.

جایگزین مناسب برای روش های تهاجمی مثل آندوسکوپی در بیمارانی که نیازی به نمونه برداری از بافت ندارند.

استفاده در تحقیقات اپیدمیولوژیک و مطالعات بالینی به دلیل قابلیت تکرار و سادگی انجام.

آمادگی و محدودیت های قبل از انجام تست برای افزایش دقت تست تنفسی اوره (UBT)، رعایت نکات زیر ضروری است:

قطع آنتی بیوتیک ها حداقل چهار هفته قبل از انجام تست. مصرف آنتی بیوتیک می تواند باعث منفی کاذب شود.
قطع مهارکننده های پمپ پروتون (PPI) مانند امپرازول، لانسوپرازول و سایر مهارکننده های اسید، حداقل دو هفته قبل از تست. این داروها می توانند بار باکتریایی را کاهش دهند و منجر به نتایج منفی کاذب شوند.
قطع داروهای حاوی بیسموت (مثل سابسیترات بیسموت) حداقل دو هفته قبل.
ناشتا بودن معمولاً ترجیح داده می شود؛ اغلب از بیمار خواسته می شود 4 تا 6 ساعت قبل چیزی نخورد.
اطلاع رسانی به آزمایشگاه یا پزشک در صورت بارداری یا شیردهی، مخصوصاً در نسخه هایی که از کربن-14 رادیواکتیو استفاده می کنند.

نحوه انجام تست مراحل کلی انجام تست تنفسی اوره (UBT) به این صورت است:

نمونه پایه: قبل از دریافت اوره علامت گذاری شده، بیمار یک نمونه بازدم پایه می دهد تا مقدار اولیه دی اکسیدکربن ثبت شود.
مصرف محتوای اوره علامت گذاری شده: بیمار مایع یا کپسولی حاوی اوره با ایزوتوپ کربن-13 یا کربن-14 را می نوشد.
انتظار کوتاه: معمولاً بین 15 تا 30 دقیقه منتظر می مانند تا اوره توسط آنزیم اوره آز باکتری شکسته و دی اکسیدکربن تولید شود.
نمونه بازدم پس از مصرف: یک یا چند نمونه بازدم بعدی جمع آوری می شود.
آنالیز نمونه ها: نمونه ها با دستگاه های تخصصی اندازه گیری ایزوتوپ بررسی می شوند. نتیجه نسبت افزایش یافته دی اکسیدکربن علامت گذاری شده نسبت به نمونه پایه است.

تفسیر نتایج نتایج تست تنفسی اوره (UBT) معمولاً به صورت مثبت یا منفی گزارش می شود. برخی نکات مهم در تفسیر:

نتیجه مثبت نشان دهنده حضور H. pylori فعال در مخاط معده است.

نتیجه منفی احتمالاً نشان می دهد که باکتری وجود ندارد یا باکتری از نظر بار میکروبی بسیار کم است. در صورت مصرف اخیر آنتی بیوتیک یا PPI، نتایج منفی ممکن است کاذب باشند.

برای پیگیری درمان، انجام UBT حداقل چهار هفته پس از پایان آنتی بیوتیک و دو هفته پس از قطع PPI توصیه می شود تا از نتایج قابل اعتماد اطمینان حاصل شود.

مقادیر آستانه و روش های اندازه گیری ممکن است بین آزمایشگاه ها متفاوت باشد؛ بنابراین همواره باید تفسیر نتایج در کنار گزارش آزمایشگاه و نظر پزشک انجام شود.

مزایا و نقاط قوت

غیرتهاجمی بودن: برخلاف آندوسکوپی با بیوپسی، نیاز به نمونه برداری از مخاط و بیهوشی یا آرام بخشی نیست.
دقت بالا: حساسیت و ویژگی بالایی دارد و در بسیاری از مطالعات قابل اعتماد شناخته شده است.
مناسب برای پیگیری درمان: توانایی تشخیص پاک شدن باکتری پس از درمان.
ایمنی: نسخه های کربن-13 غیررادیواکتیو و برای تمامی گروه های سنی و بارداری مناسب هستند.
سرعت انجام: نتایج در مدت کوتاهی قابل دریافت است.

معایب و محدودیت ها

تاثیر داروها: مصرف آنتی بیوتیک ها و داروهای کاهش دهنده اسید می تواند منجر به نتیجه منفی کاذب شود.
دسترسی و هزینه: در برخی مناطق آزمایشگاه های مجهز به تجهیزات اندازه گیری ایزوتوپ ممکن است محدود یا هزینه بر باشند.
عدم امکان تعیین مقاومت آنتی بیوتیکی: UBT نمی تواند نوع یا مقاومت باکتری را مشخص کند؛ برای تعیین الگوی مقاومت نیاز به کشت و آزمایش حساسیت از نمونه های بیوپسی یا روش های مولکولی است.
نتایج مثبت پس از درمان کوتاه مدت: در موارد نادر ممکن است مثبت باقی بماند تا زمانی که باکتری کاملاً حذف شود.

عوارض و ایمنی تست تنفسی اوره (UBT) در حالت کلی ایمن است و عوارض جدی ندارد. نسخه های دارای کربن-13 هیچ اشعه ای به بیمار منتقل نمی کنند و برای تمام گروه ها از جمله کودکان و بارداران مناسب اند. نسخه های کربن-14 کمترین میزان رادیواکتیویته را دارند و معمولاً تنها در شرایط خاص استفاده می شوند؛ در افراد باردار یا زنان شیرده از کربن-14 اجتناب می شود. واکنش های حساسیتی به محلول اوره بسیار نادر است.

تفاوت کربن-13 و کربن-14

کربن-13: ایزوتوپ پایدار و غیررادیواکتیو، امن و مناسب برای تمام بیماران، اما تجهیزات آنالیز ممکن است گران تر یا کمتر در دسترس باشد.
کربن-14: ایزوتوپ رادیواکتیو با دز بسیار پایین، معمولاً ارزان تر و ساده تر در آنالیز، اما در بارداری یا کودکان محدودیت دارد.
مقایسه با سایر روش های تشخیصی
تست های سرولوژیک (آنتی بادی): سرولوژی می تواند حضور آنتی بادی علیه H. pylori را نشان دهد اما نمیتواند تفکیک دهد که عفونت فعال است یا قبلاً رخ داده است. پس برای پیگیری درمان نامطلوب است.
آندوسکوپی و بیوپسی: ارزیابی مستقیم مخاط معده، کشت و تست حساسیت آنتی بیوتیکی و بررسی هیستولوژی را امکان پذیر می سازد؛ اما تهاجمی و هزینه بر است.
تست آنتی ژن مدفوع: روش غیرتهاجمی دیگری برای تشخیص و پیگیری درمان که حساسیت و ویژگی بالایی دارد و در بعضی موارد جایگزین UBT می شود. هر کدام از این روش ها مزایا و محدودیت های خاص خود را دارند و انتخاب مناسب بستگی به شرایط بالینی، دسترسی به تجهیزات و اهداف تشخیصی یا پیگیری دارد.

کاربردهای بالینی و پیامدهای درمانی تشخیص دقیق H. pylori با تست تنفسی اوره (UBT) سبب انتخاب درمان مناسب و کاستن از عوارض مرتبط با عفونت مزمن می شود. درمان موفق H. pylori می تواند به بهبود زخم های پپتیک، کاهش خطر زخم معده و اثنی عشر و کاهش احتمال بدخیمی های معده کمک کند. پس از اتمام دوره درمان، UBT به عنوان روش ترجیحی برای تأیید پاک شدن باکتری در بسیاری از توصیه نامه های بالینی پیشنهاد می شود.

نکات عملی و توصیه های پایانی

رعایت دستورالعمل های قطع دارویی پیش از تست برای افزایش دقت نتایج اهمیت دارد.

در صورت مثبت شدن تست، پزشک معمولاً درمان آنتی بیوتیکی ترکیبی تجویز می کند و پس از اتمام درمان، UBT برای ارزیابی موفقیت درمان توصیه می شود.

در انتخاب بین کربن-13 و کربن-14، توجه به وضعیت بارداری، در دسترس بودن آزمایشگاه و هزینه ها لازم است.

در بیمارانی با ریسک بالای بدخیمی یا علائم هشداردهنده مانند کاهش وزن ناگهانی، خونریزی گوارشی یا آنمی، آندوسکوپی و بررسی بافتی ممکن است ضروری باشد.

جمع بندی

تست تنفسی اوره (UBT) ابزاری مفید، غیرتهاجمی و نسبتاً آسان برای تشخیص فعال عفونت هلیکوباکتر پیلوری و پیگیری پاسخ به درمان است. با رعایت اصول آماده سازی پیش از آزمایش و تفسیر صحیح نتایج در زمینه بالینی بیمار، UBT می تواند تصمیم گیری درمانی مؤثری را تسهیل کند. در مواردی که نیاز به تعیین مقاومت آنتی بیوتیکی یا بررسی مخاطی دقیق وجود دارد، روش های تهاجمی و مولکولی مکمل های مناسبی هستند. رعایت پروتکل های محلی و مشورت با پزشک یا آزمایشگاه معتبر بهترین راهکار برای استفاده بهینه از این تست است.